Figuur 1: In situ opgegraven vloer van de “Maeskapellen”. Ca. 1950. Collectie ATD.

Geschiedenis in klei: de tegelcollectie van de Duinenabdij

De collectie van het Abdijmuseum omvat meer dan 12800 geregistreerde tegels. Op het eerste gezicht lijken ze eenvoudig, maar tegeldecoraties vertellen ons verrassend veel over het verleden. Ze geven ons inzicht in de structurering van de ruimte, de plaatsing van de meubels en zelfs in rituelen en handelingen - vooral als ze in situ worden teruggevonden. Dat wil zeggen dat ze nog op hun originele plaats en in positie lagen.

De opgravingen

Het is sinds de systematische opgravingen vanaf 1949 dat deze duizenden tegels werden aangetroffen. In situ vonden we vloeren in o.a. de “Maeskapellen”, het lavatorium en de abtswoning. Op de afbeelding van de “Maeskapellen” is te zien hoe de donkere en lichte tegels elkaar afwisselen in een geometrisch rollenspel in combinatie met versierde tegels (fig. 1, 2). Ook tonen de foto’s hoe tegels voorkomen in verschillende vormen, zoals de driehoekige tegels. In de meeste gevallen werden de tegels teruggevonden als losse vondsten of in afvallagen. Sommigen tonen sporen van hergebruik en kunnen iets vertellen over de recyclagecultuur in de late middeleeuwen. Buiten de fysieke tegels bestaan er ook oude foto’s en werfboekjes van de opgravingen met tekeningen van de vondsten die meer info bieden over de context waarin ze werden aangetroffen. Op de afbeeldingen van zo’n werfboekjes is zichtbaar hoe men de tegels tekende en annoteerde (fig. 3, 4).

Een grote variëteit

Een aantal exemplaren worden tentoongesteld in het museum, maar het overgrote deel zit in het depot (fig. 5). De registratie van al dit materiaal is nog niet voltooid, het is een lopend proces. Dat is juist wat de collectie zo interessant maakt, er blijven nieuwe objecten om te ontdekken. Niet enkel de omvang maakt de tegels uitzonderlijk, ook de grote variëteit is zeker het melden waard. We hebben complete tegels en onvolledige of gefragmenteerde, alsook verschillende formaten en vormen. Buiten vierkante bestaan er onder meer rechthoekige, zeshoekige, ruitvormige en de eerder vermelde driehoekige tegels (fig. 6, 7, 8). Kleinere of driehoekige tegels werden meestal vervaardigd door één of meerdere insnijdingen te maken in grotere tegels en deze dan af te kraken. De bewerkingssporen hiervan blijven zichtbaar aan de rand van de tegel.

Verschillende afwerkingstechnieken

Naast de diverse vormen merken we ook een variatie aan afwerkingstechnieken op. De tegelcollectie omvat onder meer onversierde plavuizen, egaal geglazuurde monochrome tegels (die waren dan meestal geel, groen, donkerbruin of zwart), tegels met een holle afdruk, reliëftegels, incrustatietegels (inlegtegels), handbeschilderde tegels op tinglazuur en Spaanse en Antwerpse majolicategels. Over deze versierde vormen zal dieper op ingegaan worden in het volgende artikel. Sommige tegels springen in het oog door pootafdrukken (fig. 9, 10). Deze twee tegels zijn aan de bovenzijde bekleed met een donkergroene glazuurlaag die de pootafdrukken bedekt. De tegelmakers hebben er in der tijd bewust voor gekozen om de zijde met de afdrukken te glazuren – een getuigenis van hoe huisdieren al eeuwenlang een belangrijke plaats innemen.

Wie dieper wil duiken in de rijke tegelcollectie van de abdij, kan dit doen via de online platformen Erfgoedinzicht.be en artinflanders. Hou zeker de blogpagina in de gaten voor het volgende artikel over de uiteenlopende versieringstechnieken bij de gedecoreerde tegels.

Nelle Backers schreef deze blog tijdens haar stage als student Kunstwetenschappen (UGent) in het Abdijmuseum